Adalar

Ayvalık Adaları, Alibey adasının o zamanki ismi olan Nesos ile antik kentin baştanrısı olan Hekatos’un (Apollo) isimlerinin birleşimi olan “Hekatonnesos” (Hekatos’un Adaları) olarak biliniyordu. Adaların arasında en büyük yüzölçümü Alibey/Cunda/Moschonisi Adası olup, üzerinde Antik Dönemden günümüze yerleşim bulunmaktadır. 2015-2023 Edremit Körfezi Güney Sahası Yüzey Araştırmaları Tespit ve Belgelemeleri ’ne göre adalarda; Antik Döneme tarihlenen Yerleşim, Kale Yerleşimi, Sarnıç, Kilise, Şapel ile Taş Ocağı,  Yakın Döneme tarihlenen Yerleşim, Sarnıç&Kuyu, Deniz Feneri, Tarım Terasları, Kilise, Şapel, Manastır ve Yel Değirmenleri gibi önemli endüstriyel ve kültürel varlıkların tespitleri yapılmıştır.

Harita: Adramytteion ve Körfez Araştırmaları Heyeti tarafından yürütülen 2015-2021 Edremit Körfezi Güney Sahası Yüzey Araştırmaları Tespit ve Belgelemeleri çalışmalarında elde edilen veriler sonucu oluşturulan haritadan Ayvalık ve çevresini gösteren alıntıdır.

Ayvalık Adaları’na Dair Önemli Tespitler:

Çiçek ve Alibey/Cunda adaları haricindeki tüm adalarda buğday yetiştiriciliğine dair tespitler vardır. Hakim rüzgarların etkisi sonucu adaların daha çok batı yakasında ürün yetiştirildiğine rastlanmaktadır. 1923 ve sonrasında Cumhuriyetin ilanı ile birlikte başlayan Türk döneminde kırsal yerleşimlerdeki yapıların çoğunun isminin Türkçeleştirilmesi ile özgün isimlerinin kullanımına devam edilmiştir. Çiçek Adası, Alibey/Cunda adası dışında zeytin yetiştirilen tek adadır. Plan ölçeği ile incelendiğinde Kamış ve Maden adalarının tepe yamaçlarında bulunan konik şekilli teraslamaların benzerlerine Çıplak ada üzerinde de tespit edilmiştir. Bu teraslamalarda genellikle buğday yetiştiriciliği yapılmaktaydı.

Bununla beraber Pınar, Taşlı, Yalnız, Yelken ve Yellice adalarında da tarımsal amaçlı teraslamalar tespit edilmiştir. Tanzimat ve Islahat Fermanları ile 1875’ten sonra şehirde yayılan ve ekonomiyi düzenleyen zeytin ve zeytine dayalı endüstriyel üretim öncesinde kentin ekonomisinde buğday üretimi ve yeldeğirmenleri ön plandadır. Ayvalık’ta üretilen zeytinin ve yakalanan balık ile diğer deniz canlılarının ticari yolculuklarda muhafazasının sağlanması bakımından gerekli olan “tuz” özellikle Hasır adasından elde edilmekteydi. Ayrıca Balık adasında ki bir koyda ve Büyük Maden adasında bir tuzlanın varlığı bilinmektedir. Bununla beraber Alibey/Cunda adasının batısında yer alan Hacı Apostol Tuzlası’nın inşa edilmesi için Düyûn-ı Umûmiye kurumundan borç alındığına dair bilgilere ulaşılmıştır. Sonrasında bu alan balık üretimi için bir dalyana dönüştürülmüştür. Hacı Apostol isimli Rum tüccar üretilen bu tuzların depolanması amacıyla 1886 tarihinde bir depo yapısı inşa ettirmiştir.

1863 yılında Güneş adasında 65 m yükseklikte ve 7,8 deniz mili (yaklaşık 14,5) km görünürlüğe sahip bir deniz feneri inşa edilmiştir. Çıplak ada üzerinde tespiti yapılan deniz feneri ise 1922 yılında modernize edilmiş olup 17,5 m yüksekliğe ve 6 deniz mili (yaklaşık 11 km) görünürlüğe sahiptir. Balık, Büyük Maden ve Küçük Maden adalarında ise hayvan ahırlarına rastlanmıştır.

Ayvalık Adaları 21 Nisan 1995 tarihli ve 22265 sayılı Resmi Gazete ’de yayınlanan Bakanlar Kurulu Kararı ile (Karar Sayısı: 95/6717) “Ayvalık Adaları Tabiat Parkı” olarak ilan edilmiştir. Toplam yüz ölçümü 17.950 hektar olan parkın 1.930 hektarı orman, 1.179 hektarı hazine arazisi, 872 hektarı özel mülkiyet ve 13.969 hektarı denizdir (Orman ve Su İşleri III. Bölge Müdürlüğü, 2012). Ayvalık çevresinde bulunan 22 adanın 20’si park alanı içinde yer almaktadır.

Adalarda yapılan tespitlerin listesi:

Küçük Maden Adası : Yakın Dönem Yerleşimi

Büyük Maden Adası : Antik Dönem; Yerleşim ve Kale. Yakın Dönem; Yerleşim, Tarım Terasları ile Şapel.

Pınar Adası : Yakın Dönem; Tarım Terasları ile Şapel.

Çiçek Adası : Hagios Georgios Şapeli ve Ek Yapıları

Yumurta Adası : Antik Dönem Yerleşimine ait tahkimat duvarları.

Balık Adası : Antik Yerleşim

Kara Ada : Yakın Dönem Yerleşimi

Oker Adası : Yakın Dönem Yerleşimi

Dolap Adası : Antik Dönem Taş ocağı

Hasır Adası : Hagios Georgios Sto Seferi Şapeli

Alibey (Cunda) Adası : Panagia Kilisesi, Hagias Penteleimonos Kilisesi, Hagia Triada Kilisesi, Hagios Dimitrios Kilisesi, Taxiarchis Kilisesi, Hagios Joannis tis Koulas Şapeli, Hagios Nikolaos Mezar Şapeli, Duba Mevkii Şapeli, Profitis Ilias Manastrı, Hagia Paraskevi Şapeli, Leka Panagia Manastırı, Taksiyarhis (Taxiarchis Ta Tsamia) Çamlı Manastırı, Tepe Altı Mevkii Antik Yerleşimi, Mermerli Çeşme Sarnıç&Kuyusu, Hagios Ioannis Tou Vrachou Şapeli, Hagios Basileios Şapeli, Hagios Dimitrios Şapeli, Hagios Nikolaos Şapeli, Hagioi Apostoloi Manastırı ile Hagios Dimitrios Ta Selina Manastırı.

Kız Adası : Antik Yerleşim

Güvercin Adası : Hagios Georgios To Psifi Manastırı

Tavuk Adası : Hagios Ioannis o Prodomos Manastırı

Çıplak Ada : Antik Dönem; Yerleşim ile Kilise. Yakın Dönem; Tarım Terasları ile Deniz Feneri

Güneş Adası : Antik Dönem Yerleşimi. Takın Dönem; Sarnıç ile Deniz Feneri.

Kamış Adası : Yakın Dönem Tarım Terasları

Yellice Adası : Yakın Dönem Tarım Terasları

Adalarda tespit edilen endüstriyel, kültürel ve dini miraslar; bizlere bu adalarda erken ve geç dönemde tarımsal üretimin yapıldığı, yel değirmenleri ile öğütülen tahılların deniz yoluyla ticaretinin gerçekleştirildiği, bu ticaret için gerekli tuzun çevredeki doğal ve yapay tuzlalardan elde edildiği,  balıkçılar, denizciler veya işçiler için çok sayıda şapel yapıldığı böylece bölgenin oldukça canlı bir yaşam sürdüğü, antik dönemden başlayan yerleşimlerin dönüşerek devam etmesi, Ayvalık kent merkezinde ortaya çıkan yaşam ve zeytine dayalı endüstriyel üretimin öncesinde adalarda ortaya çıkmış olabileceğini ortaya koyarak, üretim ve endüstri kavramını tarihsel çerçevede daha geriye taşımaktadır.

[1] Ayvalık Adaları Tabiat Parkı Denizel Biyolojik Çeşitlilik Çalışması Final Raporu,
T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğü, 2013.

[2] 2015-2021 Edremit Körfezi Güney Sahası Yüzey Araştırmaları Tespit ve Belgelemeleri,
Ören-Adramytteion Antik Kenti Kültür, Turizm ve Doğa Derneği, 2022.

[3] The Abandoned 19th-20th c. Rural Architectural Heritage of Ayvalık, H.Sercan Sağlam, British Institute at Ankara (BIAA), Online Lecture, 04.05.2021 https://www.youtube.com/watch?v=MaUDLD6mKzo

Tüm Sorularınız, Görüşleriniz ve Önerileriniz İçin Bize Ulaşın.