Jeolojik Süreç
Ayvalık, Balıkesir ilinin Ege Bölgesi’nde kalan kısmında yer almaktadır. Zeytin ağaçları bakımından oldukça zengin olan ilçe, Ege Denizi kıyısında olup irili ufaklı birçok adası bulunmaktadır. Adalarda kıyı şeklinin içe dönük görüntüsü birleşince bölge bir iç deniz gibi algılanmakta ve bu durum Ayvalık’ı korunaklı bir koy haline getirmektedir. Bu irili ufaklı adaların farklı jeolojik zamanlarda tektonik hareketler sayesinde oluştuğu söylenebilir.
Ayvalık’ın genel jeolojik yapısı daha detaylı incelendiğinde, yaşlıdan genç birime doğru sırasıyla, Kınık formasyonu, Yuntdağ volkanitleri, Ballıca formasyonu, Soma formasyonu, Rahmanlar formasyonu ve güncel tortullar dediğimiz alüvyonel yapıdan oluşmaktadır.
Arkeolojik Dönem
Antik Aiolis Bölgesi, Batı Anadolu’nun Kaikos (Bakırçay) ve Hermos (Gediz) ırmaklarının beslediği verimli toprakları, güvenli coğrafyası ve uygun iklim koşullarıyla, Prehistorik dönemden itibaren insan topluluklarının yerleşim olarak tercih ettiği bir bölgedir. Aiolis, sınırları en çok tartışılan ve farklı değerlendirmeler ışığında net sınır çizgileri konulamayan bir bölge olup antik dönemde Ayvalık ve Ayvalık Adalarını kapsadığı bilinen bir coğrafyadır.
Antik kaynaklarda bahsedilen Hekatonnesoi adı verilen adalar topluluğunun Ayvalık Adaları olduğu düşünülmektedir. Bu adalar üzerinde olduğu düşünülen antik kentler ise Pordoselene, Nesos ve Chalkis’tir. Bu kentlerden Nesos’un ayrı bir kent olmadığını ve Attika Delos Deniz Birliği Listelerinde yer alan “Pordoselene/Nesos” adının tek bir kent için kullanılmış olabileceği de yakın dönem araştırmaları sırasında edinilen bilgilerdendir.
Antik Dönem Ayvalık Bölgesi ile ilgili ilk bilimsel çalışma, 1949 yılında İ. Kılıç Kökten’in Anadolu Prehistoryasına ait bir merkez tespit etmek amacıyla başlattığı, Altınova’da yapılan yüzey araştırmalarıdır. 1989-1991 yılları arasında K. Lambrianidis’in yürüttüğü Altınova bölgesi yüzey araştırmalarında ise, Yel Değirmentepe ve Höyücek Tepe olarak adlandırılan iki höyük tespit edilmiştir. Yel Değirmen Tepe Höyüğü’nde 1995-1996 yılları arasında jeomorfolojik araştırmalara ışık tutacak sondaj kuyuları açılmıştır.
1998 yılında Yrd. Doç. Dr. Engin Beksaç ve ekibi Ayvalık ve çevresinde yüzey araştırmaları yapmış, Altınova’da Yortan seramik parçalarına, Geç Tunç ve Erken Demir Çağı, Aeol, Helenistik, Roma ve Bizans seramiklerine rastlanmış, Lale Adası ve Cunda Adası yüzey araştırmalarında ise Bronz Çağı, Helenistik, Roma ve Bizans seramik parçaları tespit edilmiştir.
Dr. Öğr. Üyesi H. Murat Özgen başkanlığında, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Kuzey Ege Arkeoloji Araştırma ve Uygulama Merkezi’nin 2015 yılından itibaren yürüttüğü Edremit Körfezi Güney Sahası Yüzey Araştırmaları çalışması çerçevesinde, Çamoba Mahallesi-Asar Tepe üzerinde Geç Klasik-Erken Helenistik Döneme tarihlenen karakol yerleşimi tespit edilmiş ve belgelenmiştir.
Ayvalık Adalarını oluşturan 22 adada yürütülen çalışmalar ışığında, bu adalar üzerinde; 1 manastır, 15 şapel, 15 yel değirmeni, 2 deniz feneri, 2 tuzla ve dalyan ile 6 adet eski tarım ve hayvancılık teraslamaları Ayvalık kültürel miras envanterine kazandırılmış ve bu varlıkların tescillenmesi için Balıkesir Kültür Varlıklarını Koruma ve Bölge Kurulu’na tescil başvurusunda bulunulmuştur.
15.-17.yy Arası: Ayvalık’ın Kuruluşu
-
15.yy
Taksiyarhis Kilisesi I. Yapı
-
1525-1526
Pîrî Reis’in Kitâb-ı Bahriye Eserinde; Ayvalık ve Çevresi
-
1643
Devlet Arşivleri Başkanlığı’nda Bulunan En Eski Tarihli Ayvalık İçerikli Belge (14 Eylül 1643)
-
1653
1653 Tarihli ve “509” Sayılı Kudüs Kodeksi Kayıtlarındaki 33 Ayvalıklı Aile
-
1668
Monsieur Des Mouceaux Tarafından Yazılan Seyahat Mektubundaki “Kidomas”
-
1710
Misyoner François Tarillion’a Göre 3 Mahalle / 3 Kilise
Taksiyarhis, Ayos Yannis ve Ayos Dimitrios.
-
1738
Ayvalık’taki Yerleşimin Adıyla Birlikte Gösterildiği En Eski Harita
Haritada Ayvalık bölgesi Chidognis ismiyle belirtilmektedir
-
1753
Ayvalık Taksiyarhis Kilisesi II. Yapı
1773 – 1821 Birinci Gelişme Dönemi
-
1773
Papaz İkonomos Döneminin Başlangıcı
-
1774
Küçük Kaynarca Antlaşması
Antlaşma ile Osmanlı Devleti’ndeki Ortodokslar haklar kazanmış, Rusya’nın koruması altına alınmışlardır
-
1780
Panaya Ton Orfanon Kompleksi
Günümüzde Hayrettin Paşa Camii (Kato Panaya Kilisesi) olarak bilinen yapının Papaz İkonomos döneminde ilk inşa edildiği halidir.
-
1786
Ayvalık’ın Karesi Sancağına Bağlanması
-
1791
Papaz İkonomos’un Ölümü
İkonomos 1791’de ölür.Ancak kentin gelişimi aynı hızla devam eder.
-
1803
Ayvalık Akademisi‘nin Kurulması
-
1821
Yunan İsyanı ve Bağımsızlık Hareketi
İsyan hareketinin bastırılması ile Rum halk bölgeden uzaklaştırılmış, kentin büyük çoğunluğu yakılmış ve yıkılmıştır.
1821 – 1832 Duraklama Dönemi
-
1823
Kadastral Plan; Kıyı Hattının Izgara Kent Planında Olduğuna Dair Belge
Toskana / Floransalı Mühendis Francesco Casciai tarafından hazırlanan kadastral planın üzerinde yazılı olan "Fatto in ‘Aivali il mese ‘di Maggio 1823 / Mayıs 1823'te Aivali'de yapıldı" bilgisine göre Ayvalık'ın kıyı hattındaki kent dokusunun 1821 yılından çok önce ızgara (grid) kent planında tasarlandığı ve yeni yapıların da yine bu plana göre inşa edildiği öğrenilmektedir.
-
1832
İstanbul Antlaşması
11 yıl süren savaşın ardından 7 Mayıs 1832’de imzalanan antlaşma Yunanistan'ın bağımsızlığı tanınmış ve Osmanlı Padişahı II.Mahmud tarafından hazırlatılan ferman ile affedilen Rum halkı, Ayvalık’a dönmüşlerdir.
1832 – 1923 İkinci Gelişme Dönemi
-
1838
Balta Limanı Anlaşması
Osmanlı Devleti yerli ürünlerin ihracatındaki denetimleri kaldırmasıyla ithalat/ihracat alanında azınlıklar önemli haklar elde ederek ekonomik gelirlerini artırmışlardır.
-
1839
Tanzimât Fermanı
Gülhane Hatt-ı Şerifi, Tanzimât-ı Hayriye
-
1840
Küçükköy Hagios Athanasios Kilisesi
-
1844
Ayvalık Taksiyarhis Kilisesi III. Yapı
Günümüzde Ayvalık Taksiyarhis Anıt Müzesi olarak kullanılan yapının şimdiki mimarisi; 1844 yılında inşa edilen üçüncü dönem yapısıdır.
-
1846
Hagia Triada Kilisesi
-
1850
Kato Panaya Kilisesi
-
1852
Yunda Adaları’ın Ayvalık Kaymakamlığı’na Bağlanması
9 Aralık 1852 tarihine kadar adalar Midilli Sancağı’na bağlı kalmıştır
-
1856
Islahat Fermanı (Islâhat Hatt-ı Hümâyûnu)
18 Şubat 1856 Islahat Fermanı ile Rumlara malları geri verilmiştir.
-
1867
Midilli Depremi
-
1867
Ayvalık Ayazması I. Yapı
-
1869
Hagios Ioannis Kilisesi / Saatli Cami II.Yapı
Ayvalıklı Mimar Emmanuel Kounas tarafından tasarlanmıştır.
-
1873
Cunda Taksiyarhis (Taxiarchis) Kilisesi
Ayvalıklı Mimar Emmanuel Kounas tarafından tasarlanmıştır.
-
1879-1882
Dalyan Boğazı’nın Derinleştirilmesi
-
1880
Makinelerin Kullanılmasıyla Endüstrileşme Döneminin Başlaması
-
1880
Hagios Georgios Kilisesi / Çınarlı Cami
Ayvalıklı Mimar Emmanuel Kounas tarafından tasarlanmıştır.
-
1890
Ayvalık Ayazması II.Yapı
-
1897
Hamidiye Cami Onarım Süreci
Caminin 1870-1890 yılları arasında inşa edildiği düşünülmektedir
Cumhuriyet Dönemi
-
1923
Türkiye-Yunanistan Nüfus Mübadelesi
19 maddeden oluşan sözleşme gereği 1 Mayıs 1923 tarihi itibariyle Türk topraklarında yerleşmiş Rum Ortodoks dininden Türk uyruklarıyla, Yunan topraklarında yerleşmiş Müslüman dininden Yunan uyruklarının zorunlu mübadelesi gerçekleştirilmesine başlanmıştır.
-
1928
Ayvalık’taki Kiliselerin Camiye Dönüştürülmesi
Kato Panaya Kilisesi : Hayrettin Paşa Cami, Ayos Yannis Kilisesi : Saatli Cami, Ayos Yorgos Kilisesi : Çınarlı Cami, Hagios Athanasios Kilisesi : Küçükköy Merkez Cami.
-
1944
Ayvalık’ta Deprem
5000 civarında konut zarar görmüş ve 30 insan yaşamını kaybetmiştir.
-
1948
Birinci Kentsel Plan
İmar ve İskan Bakanlığı tarafından hazırlanmıştır.
-
1950
Kentsel Dönüşümler
1948 planına göre Atatürk Bulvarı ve iç bölgelerdeki yol genişletme çalışmaları.
-
1964
Ayvalık’ta Şehircilik Araştırmaları
İTÜ Şehircilik Kürsüsü Başkanı Prof. Kemal Ahmet Aru önderliğinde Şehircilik Kürsüsünde üye olan 7 akademisyen ile birlikte 80 kişilik bir grup ile Ayvalık'ta 4 gün boyunca saha gezileri ve sözlü tarih araştırmaları ile çalışmalar gerçekleştirilmiştir.
-
1972
Kalkınma Planı
Yavuz Taşçı tarafından hazırlanmıştır.
-
1976
Kentsel sit, yeşil karakterli kentsel sit ve doğal sit sınırları belirlenmiştir.
-
1977
Geçiş Dönemi Yapılanma Koşulları belirlenmiştir. Sit sınırlarında düzenlemeler yapılmıştır
-
1977
Tescil kararları alınmıştır.
-
1978
Geçiş Dönemi Yapılanma Koşulları belirlenmiştir.
1/25000 ölçekli Çevre Düzeni Planı ve Plan Kararları uygun bulunmuştur.
-
1978
Kentsel Plan
Baran İdil tarafından hazırlanmıştır.
-
1989
Uygulama İmar Planı
-
1990
Uygulama İmar Planı
Ayvalık Merkez ve Alibey Adası Uygulama İmar Planı uygun bulunmuştur.
-
1994
Koruma Amaçlı İmar Planı
Ayvalık Merkez 1/1000 ve 1/500 ölçekli Koruma Amaçlı İmar Planı uygun bulunmuştur.
-
2008
Ayvalık Merkez Kentsel Sit sınırı genişletilmiştir.
1. Derece Doğal Sit sınırı daraltılmıştır.
-
2017
Ayvalık UNESCO Dünya Mirası Geçici Listesi’nde: “Ayvalık Endüstriyel Peyzajı”
Ayvalık, “Ayvalık Endüstriyel Peyzajı” ismiyle UNESCO Dünya Mirası Geçici Listesine kaydedilmiştir. https://whc.unesco.org/en/tentativelists/6243/
-
2019
Ayvalık Öneri Yönetim Alanı onanmış ve yürürlüğe girmiştir.
Ayvalık Öneri Yönetim Alanı, 2 Mart 2019 tarih ve 168666 sayılı makam oluru ile onaylanarak yürürlüğe girmiştir.