Zeytinlikler

Zeytincilik, Ayvalık’ta yapılan en yaygın tarımsal faaliyettir. İlçe arazisinin yüzde 60’ı, tarım arazilerinin ise yaklaşık yüzde 76’sı zeytinliklerden oluşmaktadır. Ayvalık toprakları yaklaşık 2 milyon zeytin ağacını barındırır. Ve bu rakam Türkiye zeytin ağacı varlığının yaklaşık yüzde 2’sini oluşturur. Bölgede doğal yayılım gösteren tüm ağaçlar Ayvalık çeşididir. Ayvalık zeytini gerek yağlık, gerek sofralık üretimine uygun bir çeşittir. Kendi yöresinde iyi yetiştirilip, iyi işlendiğinde yüksek duyusal ve kimyasal kalite özelliklerine sahip zeytinyağına dönüştürülür.[1]

Ayvalık’ın kapsadığı arazinin yaklaşık yarısı zeytin tarımı yapılan topraklardan oluşur. Günümüzde, üretilen zeytinleri işleyen büyük tesislerin geneli kent merkezinin dışındadır. Onların dışında Altınova ve Küçükköy mahallelerinde de birkaç yağhane bulunur. Edremit yöresindeki zeytin, zeytinyağı ve sabun sanayiinin en geliştiği yer olan Ayvalık, özellikle mübadeleden sonra bu alanda önemli aşama kaydetmiştir.

Ayvalık’taki ilk zeytinyağı fabrikasının ne zaman kurulduğu tam olarak bilinmese de elde edilen bilgilere göre, 19. yüzyılın sonlarına doğru fabrikaların sayısında hızlı bir artış olduğu belirlenmiştir. Karesi Vilayeti Salnamesi’ne göre o tarihlerde Ayvalık’ta 90 bin dönüm zeytinlik bulunuyor ve yılda 12 milyon 400 bin okka zeytin toplanıyordu.[2] Yine aynı dönemde, Ayvalık’ta 17 zeytinyağı fabrikası ve 15 sabunhane olduğu, üretilen zeytinyağı ve sabunun tüm Avrupa’ya ihraç edildiği bilinmektedir. Zeytinyağının nakliyesinde kırılma riski yüksek toprak küpler ve amforalar yerine deri tulumlar kullanılmıştır. Bu değişim kentte dericiliğin gelişmesinin de itici gücü olmuş, tabakhane sayısı 32’yi bulmuştur. 20. Yüzyılın başlarında ise Ayvalık’ta 42 mengene olduğu yazılı kaynaklarda ifade edilmiştir.[3] Ayvalık, 1923 yılından itibaren, Ege adalarından gelen mübadillerin iskân edilmesiyle zeytinyağı imalathaneleriyle dolmuştur.

Ayvalık’ta zeytin ve zeytine dayalı endüstriyel üretimin en önemli ayağını oluşturan zeytinlikler; geçmişten günümüze korunagelen, Ayvalık coğrafyasında güneş, rüzgar, yağmur gibi atmosferik olaylar ile jeolojik yapısından kaynaklanan topoğrafyanın bir arada ortaya çıkardığı özel üretim alanlarıdır. Bu haliyle bölgeye has bir çeşit olan Ayvalık adında zeytinin üretilmesine imkan sunan zeytinlikler yüzyıllardır birçok ürün çeşidine de ev sahipliği yapmaya devam etmektedirler. Endüstriyel peyzaj bağlamında ortaya çıkan tüm kültürel, anıtsal ve sanayi yapıları, ticari liman olarak kullanılan iç denize ulaşım için boğazın derinleştirilmesi, Mübadele sonrasında dahi bu üretimin artarak devam etmesindeki ana unsur Ayvalık ve çevresinde bulunan zeytinliklerin varlığıdır.

[1] “Ayvalık’ın Hedefi Dünya Pazarı”, Bilge Ağaç Dergisi, Erişim: 01.08.2022, https://bilgeagacdergisi.com/ayvalik/

[2] Recep Efe, Abdullah Soykan, İsa Cürebal, Süleyman Sönmez, Edremit Yöresi Yağhaneleri, İstanbul:2013, s.33-36.

[3] M. Salim Kaptan, Faruk Ergelen, M.Müjdat Soylu, Yılların İçinden Ayvalık, Kazmaz Matbaacılık (İstanbul), 2019, s.30-32.

Tüm Sorularınız, Görüşleriniz ve Önerileriniz İçin Bize Ulaşın.

error: