Tuzlalar

Osmanlı Dönemi Ayvalık’ından bize miras kalan bir diğer kurum da tuzla(lar)dır. Ülkenin birçok noktasında bulunan tuz madenleri ve tuzlalarda üretim yapılırken, deniz tuzu üretimi Batı Anadolu’da birkaç yerde yapılagelmiştir. Günümüz Türkiye sınırlarında kaya, kaynak, göl ve deniz tuzlası olmak üzere toplamda 78 tuzla adı geçerken, iki tane deniz tuzlasından biri Ayvalık’tadır.

Ayvalık Tuzlasının Google Earth tabanlı kuşbakışı görünümü.

Günümüzde Tuzla Yeri olarak anılan Ayvalık Tuzlası’nın varlığı 1500’lü(3) yılların başlarına kadar gitmektedir. 1960 yılları haritalarında tuzlanın deniz kıyısında Karakol Binası olarak işaretli yapının hem tuzlayı kontrol etmek için hem de gümrük açısından kurulduğunu düşünmekteyiz. Yine bu alanda tuz depoları da mevcuttu. Uzun yıllar boş olarak kalan tuzla 1982 yılında havuz sistemi yenilenerek tekrar üretime başlar. Yaz aylarında yapılan buharlaştırma sonunda deneme olarak 12.000 tonluk tuz hasadı gerçekleşir. 1986 yılında Tekel’e bağlı Ayvalık Tuzla İşletme Müdürlüğü olarak üretimine devam eder. 1990lı yılların başlarında tesis yıllık ortalama 20.000 ton tuz üretimi (Çamaltı: 500.000 ton) gerçekleştirir. Çamaltı ve Ayvalık Tuzlaları 2010 yılında yapılan girişimle özelleştirilmiştir.

Büyük Maden Adası (Pirgos) tuzlasının Google Earth tabanlı kuşbakışı görünümü.

Verimli bir tuzla işletmesi için şu şartların bir araya gelmesi gerekmektedir: Eğimi az olan geniş alanlar / Tuzlu su geçirgenliği düşük alt tabaka / Bölgede yağış miktarlarının az olması / Net buharlaşmanın yüksek olması / Kurutucu rüzgârların sürekliliği / Pazarın yakınlığı. Ayvalık Tuzlası yukarıdaki maddelerin bir araya geldiği ender örneklerden biri olarak değerlendirilmelidir. Ayvalık Tuzlasında yapılan bir araştırmaya göre tuzla kenarında doğal olarak yetişen otlar (Halimione portulacoides) üzerinde yapılan ağır metal incelemelerine (2009-2010) göre tuzla çok temiz bir alana kuruludur. Ayvalık Tuzlası, yalnız tuz üretimi için değil, doğal yaşam alanı olarak da önemlidir. Tabiat parkında kış aylarında düzenli olarak yapılan Kış Ortası Su Kuşu Sayımları haricinde herhangi bir koruma faaliyeti yapılmamaktadır. Tabiat Parkının yakınında bulunan Ayvalık Tuzlası ve kuzeyinde kalan birkaç sulak çayır alanının varlığı, buraları kışlak olarak kullanan flamingolar (Phoenicopterus roseus) için çok önemli bir kışlama yeridir. Flamingolar deniz suyunda yaşayan tuz karidesleri ve mavi-yeşil alglerle beslenirler.

Badavut Tuzlasının (Solda) ve Hasır Adası tuzlasının (Sağda) Google Earth tabanlı kuşbakışı görünümü.

Günümüzde tuz üretimi yapılmayan ancak yerleri bilinen diğer tuzlalar şöyledir: Sarımsaklı Eğribucak Burnunda yer alan Badavut Tuzlası (1868-1920), Büyük Maden Adası (Pirgos) Büyük Tuzla, Balık Adası Tuzlası ve Hasır Adası Tuzlası. Osmanlı Devleti Arşivlerine göre 20.yy başlarında yıllık 20.000 ton tuz üretildiği bilinmektedir. 1886 tarihli belgeye göre ise Cunda (Yunda) Adasında yetiştirilen tuzların saklanması amacıyla Andriya Hacı Apostol isimli bir Rum tüccara ait tuz deposu inşa edilerek, bölgenin tuz stoğunu depolamada kullanılmıştır.

Badavut Tuzlasından genel görünüm.

Ayvalık yoğunlukla adalarda ve kıyı hattında konumlanan tuzlaların varlığı ve günümüze ulaşan kullanımları bizlere yörede yetiştirilen ve ihraç edilen ürünlerin kapasitesi hakkında önemli ipuçları sunmaktadır. Muhtemelen bölgede yoğun yetiştirilen zeytinlerin ve balıkçılığın gelişmiş olmasına paralel olarak deniz ürünlerinin salamura edilerek deniz veya karayolu ile ihraç edilmesine dayanan ekonomik geri dönüşüm buradaki birçok tuzlanın 20.yy başlarına kadar kullanılmasını ve Türkiye’deki iki deniz tuzlasından bir tanesinin günümüzde halen üretime devam etmesini açıklamaktadır.